درنگی در خودارزیابی‌های درس یازدهم- علوم و فنون ادبی پایه ی دهم
-
صامت ها و مصوّت های مصراع اوّل ...( نشاید که خوبان به صحرا روند):
-
نَشاید= نَ / شا / یَد نَ: ن (صامت) + َ (مصوّت کوتاه)؛ شا: ش (صامت) + ا (مصوّت بلند)؛ یَد: ی (صامت) + َ (مصوّت کوتاه) + (صامت).
-
که= ک: (صامت) + ِ (مصوّت کوتاه).
-
خوبان= خو / بان؛ خو: خ (صامت) + و (مصوّت بلند)؛ بان: ب (صامت) + ا (مصوّت بلند) + ن (صامت).
-
به= ب: صامت + ِ (مصوّت کوتاه).
-
صحرا= صَح / را /؛ صَح: ص (صامت) + َ (مصوّت کوتاه)+ ح (صامت)؛ را: ر (صامت) + ا (مصوّت بلند).
-
روند= رَ / وَند/؛ رَ: ر (صامت)+ َ (مصوت کوتاه)؛ وَند: و (صامت) + َ (مصوت کوتاه) + ن (صامت) + د (صامت).
2-
-چُ نی نَست کی ها نِ پُر دَر دُ رَنج // چ نا زی ب نا مُ چ نا زی بِ گنج
U-- u-- u-- u- // U-- u-- u -- u-
- مُط رِ بان گو یی دَ را وا زَن دُ مَس تان دَر سَ ماع
-u--- u--- u--- u-
شا هِ دان در حا لت شو ری دِ گان در های هری
- u --- u--- u---u-
نکته 1: هجاهای رو به سوی هم که برابر نیستند به دلیل آن است که شاعران از اختیارات شاعری استفاده کرده‌اند که در سال‌های آینده با این اختیارات آشنا خواهیم شد.
نکته 2: هجای پایان مصراع‌ها همیشه بلند است، اگر هجای کشیده یا کوتاه باشد، بلند حساب می‌کنیم.
3-هجاهای کوتاه در بیت( تا رنج تحمّل نکنی...)؛ 8 هجای کوتاه وجود دارد.
تا (بلند)، رَنج (کشیده)؛ تحّمل= تَ / حَم / مُل 1 هجای کوتاه؛ نکنی= نَ / کُ / نی 2 هجای کوتاه؛
گَنج (کشیده)، نبینی= نَ / بی / نی 1 هجای کوتاه.
تا (بلند)، شَب (بلند)، نرود= نَ / رَ / وَ د 2 هجای کوتاه؛ صُبح (کشیده)؛ پدیدار= پَ / دی / دار 1 هجای کوتاه؛
نباشد= نَ / با / شَد 1 هجای کوتاه.
4- برای کاربردهای گوناگون( صامت و مصوّت) نمونه های زیر...
الف)" و ":
صامت: وفا – مهرورز – روان.
مصوّت: آهو، گیسو، خورشید.
ب)" ی ":
صامت: یار، یک.
مصوّت: امید، شیون.
پ)" ه ":
صامت: ماه، کوه، شاه
مصوّت: آینده، نامه، خانه، عارفانه.
5-علامت هجاها...
بیت اوّل: الا یا اّیها الساقی ادر کاساً و ناولها که عشق آسان نمود اوّل ولی افتاد مشکل‌ها (حافظ)
آ لا یا اَی یُ/ هَس سا قی/ آ دِر کا سَن/ وَ نا ول‌ها
U ----/ u ---/ u ---/ u---
کِ عِش قا سان/ نِ مو دو وَل/ وَ لی اُف تا / د مُش کل‌ها
U---/ u---/ u ---/ u ---
بیت اوّل این نظم(u - - -)، چهار بار تکرار شده است.
